خواص دارویی زرشک

خواص دارویی زرشک در بخشهای ریشه، برگ و میوه متفاوت است. زرشک ممتاز دارای انواع گوناگون می باشد.

خواص ریشه:

سبوس و ریشه زرشک حاوی مواد شیمیایی به نام آلکالوئید ایزوکوئینولین است. این ترکیبات دارای خواص آنتی‌بیوتیکی دارد. برخی از آن‌ها باعث پائین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می‌کنند.

برای برطرف کردن سوزش ادرار مفید است.واریس را درمان می‌کند.نقرس و رماتیسم را برطرف می‌کند.بی اشتهایی را برطرف می‌کند.اعمال دستگاه گوارش را منظم می‌کند و سوء هاضمه را از بین می‌برد.برای درمان زردی و یرقان مؤثر است.آن‌هایی که مبتلا به ورم طحال هستند می‌توانند برای معالجه از این گیاه کمک بگیرند.برای معالجه بواسیر نافع است.برای شست‌وشوی چشم، می‌توان از جوشانده ریشه و ساقه زرشک استفاده کرد.برای درمان یرقان و زردی مؤثر است.

خواص برگ زرشک:

اسهال‌های مزمن را درمان می‌کند.برگ زرشک دارای مقدار زیادی ویتامین ث می‌باشد.در موقع آنژین و گلودرد، دم کرده برگ زرشک را غرغره کنید.مصرف مقدار زیاد زرشک یا ساقه و برگ آن برای زنان حامله مناسب نیست.جویدن برگ زرشک، باعث محکم شدن لثه و دندان می‌شود.

خواص میوه زرشک:

درمان اعتیاد،به سبب الکالوئید بربرین موجود در آن قادر به درمان اعتیاد با تریاک بوده و اعتیاد معتادان را بر طرف می‌نماید.

زشک طبیعتی سرد و خشک دارد، از این رو افرادی که مزاج سرد و خشک دارند نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند، اما با این وجود نمی‌توان خواص فوق العاده آن را نادیده گرفت. ساقه و شاخه‌های آن، خاردار و خارهای آن 1-3 شاخه است.

در صورتی که پوست ساقه و شاخه کنده شود، زردرنگ است. گل‌های آن زردرنگ است که به صورت خوشه‌ای از شاخه‌ها آویزان می‌شوند و کم‌کم به میوه‌های بیضی و قرمز خوش‌رنگ تبدیل می‌شوند.زرشک جمع کننده است.

یعنی اگر کسی اسهال داشته باشد، می‌تواند مفید باشد به‌خصوص در افراد گرم مزاج. همچنین زیاده‌روی در مصرف آن یبوست ایجاد می‌کند.زرشک ضد صفرا است. تشنگی و حرارت معده و کبد را مهار می‌کند. (علامت حرارت کبد این است که شخص حس می‌کند از درون گرم است و هوای گرم از گلوی فرد بیرون می‌آید و همچنین تشنگی و خشکی دهان ممکن است وجود داشته باشد)

آب زرشک:

آب زرشک می‌تواند در کاهش حالت تهوع و استفراغ مفید باشد و دانه آن به تنهایی و یا به همراه ادویه مناسب جهت بهبود علائم برخی از انواع زخم روده مؤثر است .قلب و کبد اعضایی هستند که مزاج گرم دارند. در هوای گرم باید به آن‌ها کمک کرد که خیلی گرم نشوند.

زیرا قلبی که بیش از حد گرم شود، دچار تپش می‌شود و فشارخون ممکن است بالا رود. حرارت زائد قلب و کبد را می‌توان با زرشک فرو نشاند.آب زرشک مانع تهوع و استفراغی است که ناشی از صفرا است. افرادی که مزاج سردی دارند باید آب زرشک را شیرین کرده و مصرف کنند.

می‌توان زرشک را در آب ریخته و قدری شکر یا پودر نبات و یا عسل نیز به آن اضافه کرده و ملایم جوشاند تا پخته و نرم شده و آب آن، شربت زرشک بوده و خود زرشک‌ها نیز، مربا محسوب می‌شوند.

این فرآورده‌ها، دارای سردی کمتری نسبت به زرشک بوده و برای افرادی که با مصرف خود زرشک اذیت می‌شوند (دچار سردی معده یا مزاج می‌شوند) مناسب است. پس سردمزاجان بهتر است از این محصولات استفاده کنند تا هم از فواید زرشک بهره‌مند شوند و هم عارضه به ایشان نرسد.

طرز تهییه آب زرشک:

آب زرشک به دو روش تهیه می شود که برای شما شرح می دهم.

1-زرشک ها را کاملا تمیز با آب سرد شسته و در آبکش غیر فلزی بریزید. در قابلمه ای مناسب آب را بجوشانید سپس زرشک ها را درون آب جوش بریزید و حرارت را ملایم کرده و در قابلمه را بگذارید.

 

بعد از ده دقیقه حرارت را خاموش کنید و اجازه دهید محتویات قابلمه مقداری سرد و خنک شوند. سپس می توانید زرشک را درون آبکش غیر فلزی ریخته و زرشک ها را با دست بمالید تا کاملا آب زرشک از آن ها خارج شود و تفاله اش فقط باقی بماند.دقت نمایید که آب زرشک بدست آمده باید کاملا صاف و بدون تفاله باشد و آن را دورن بطری شیشه ای در بسته، در یخچال می توانید نگهداری کنید.

2- آب زرشک که تهیه کردید غلیظ است و برای استفاده می توانید مقداری آب به آن اضافه کرده و سپس نوش جان بفرمایید. در طرز تهیه آب زرشک ابتدا زرشک ها را پس ار شست و شو با آب سرد و آبکش کردن آن، همراه آب سرد درون ظرفی غیر فلزی ریخته و به مدت ۲۴ ساعت همینطور بمانند.سپس آن ها را درون مخلوط کن ریخته و تفاله های زرشک را از آب زرشک جدا نمایید. آب زرشک آماده است و می توانید در بطری شیشه ای ریخته و آن را در یخچال نگهداری کنید.

نحوه نگهداری زرشک:

زرشک را چه تازه باشد چه خشک در فریزر نگهداری کنید تا رنگ آن ثابت بماند و کدر نشود و تازگی زرشک حفظ شود. با فریزر کردن زرشک مدت زمان بیشتری می توانید آنرا نگهداری کنید.

روش صحیح تفت دادن زرشک:

یک روش خیلی خوب برای تفت دادن زرشک استفاده از کره و شکر است. برای این کار شکر و زرشک را مخلوط کنید، در ماهیتابه چند قطره روغن و یک تکه کره بریزید. کره به شفاف تر شدن زرشک کمک میکند. دقت کنیدکه شعله گاز را روی حرارت کم قرار دهید، تا زرشک نسوزد. وقتی روغن و کره کمی گرم شد ، زرشک را اضافه کنید و کمی تفت دهید تا زرشک پف کند. حرارت را خاموش کنید. یک قاشق زعفران دم کرده مقداری گلاب به مخلوط زرشک و شکر اضافه کنید. ریختن گلاب و زعفران باعث می شود که زرشک حالت پفکی بگیرد و خشک نشود.

از دیدگاه طب سنتی:

دارای طبع سرد و خشک است.کاهنده تشنگی و حرارت معده و کبد و جوشش خون و کم کننده خونریزی در برخی از انواع بواسیر است.تقویت‌کننده قلب و جگر و معده گرم می‌باشد و با ادویه مناسب، تقویت کننده کبد سرد و تر است و همچنین در رفع اسهالی که ناشی از ضعف کبد می‌باشد مؤثر است.

آب زرشک می‌تواند در کاهش حالت تهوع و استفراغ مفید باشد و دانه آن به تنهایی و یا به همراه ادویه مناسب جهت بهبود علائم برخی از انواع زخم روده مؤثر است.تقویت کننده و افزایش دهنده اشتها است.برای افراد دارای مزاج‌های گرم و صفراوی مفید است.

کاربردها در طب نوین:

با توجه به آنکه بیشترین مواد مؤثره آن در ریشه، سپس در میوه و نهایتاً در ساقه آن وجود دارد، بیشترین تأثیر دارویی و درمانی این گیاه، مربوط به ریشه آن است و میوه زرشک، بیشتر، مصرف خوراکی دارد.زرشک خوراکی، حاوی ویتامین سی فراوان، قندها، پکتین و کمی بربرین است.

همچنین مطالعات نشان داده میوه زرشک در بهبود برخی از انواع یبوست و افزایش اشتها، سوزش سردل مفید است.پوست ریشه آن، دارای ویتامین سی بوده که سبب تقویت سیستم ایمنی بدن شده همچنین محرک جذب آهن و جلوگیری از ابتلا به اسکوروی می‌گردد و دارای اثرات خفیف مدری نیز می‌باشد مقادیر زیادی آلکالوئید، از جمله پروتوبربرین ها که مهمترین آن، بربرین است، می‌باشد؛ که بسیار سمی است.

بربرین، حساس به حرارت نیست و با جوشاندن از بین نمی‌رود؛ ولی چون ویتامین سی، به حرارت حساس است، به هنگام نیاز به اثرات آن ویتامین، از دم‌کرده آن با آب سرد استفاده می‌شود.همچنین در برخی از انواع اسهال‌های عفونی، عفونت قسمت فوقانی دستگاه تنفسی ، هلیکوباکترپیلوری، پیشگیری از سرطان دارای سطوح مختلف اثرات درمانی می‌باشد.

مهم ترین انواع زرشک در ایران می توان به نمونه های مشهوری اشاره کرد، همچو:

-زرشک پفکی

-زرشک دانه اناری

-زرشک زیر تالاری

زرشک پفکی:

این محصول لوکس ترین نوع زرشک ایران بوده و صادرات پر رونقی را به خارج کشور دارد.بیشترین حجم صادرات این کالا به کشور های اروپایی و برخی از کشور های آسیایی است و مصرف آن معمولا در بخش چاشنی مواد غذایی و بعضا دارویی است.

این نوع زرشک ۲ تا ۶ ماه بعد از اولین برداشت به بازار عرضه می شود چراکه پروسه ی تولید آن طولانی تر است اما از طرفی رنگ قرمزتر و بهتری نسبت به انواع دیگر زرشک دارد.فرآیند تولید زرشک پفکی بدین صورت است که شاخه های بریده شده ی زرشک را (مانند خوشه های انگور برای تولید کشمش) با نخ آویزان می کنند تا خشک شوند.

این پروسه نیاز به یک فضای بسیار وسیع دارد تا هوا در بین شاخه ها جریان داشته باشد و رطوبت بین خوشه ها از بین رفته و از فسادوکپک زرشک ها جلو گیری شود.

از آنجایی که این زرشک در معرض نور آفتاب و جریان هوای گرم قرار نمی گیرند، رنگ طبیعی و قرمز خود را حفظ می کنند.زرشک پفکی به دلیل مرغوبیتی و رنگ قرمز طبیعی اش، یک نوع زرشک صادراتی محسوب می شود.

زرشک دانه اناری:

این نوع زرشک به لحاظ کیفی از زرشک پفکی دارای کیفیت پایین تری است و این موضوع باعث شده تا مشتریانی که به دنبال خرید زرشک ارزان تر برای صادرات به بازار جهانی هستند، از این محصول استفاده کنند.زرشک دانه اناری به واسطه قیمت ارزان خود مورد توجه مشتریان زیادی در اروپاست.

کاربرد زرشک دانه اناری همانند زرشک پفکی برای مصارفی از جمله چاشنی است و بعضا آب زرشک هم از این کالا تهیه می شود. پروسه تولید زرشک دانه اناری فورا بعد از برداشت آن در مهرماه شروع می شود.

برای این منظور زرشک ها را در حالی که هنوز از شاخه جدا نشده بر روی سطحی پهن کرده و در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار داده تا خشک شوند. برای اینکه محصول یک دستی حاصل شود مدام آن را زیر و رو و جا به جا می کنند.

با این کار از پوسیدگی و فساد زرشک ها نیز جلو گیری می کنند.بعد از خشک شدن،زرشک ها را به اصطلاح بادکشی می کنند. به این معنا که به وسیله باد یا در فضای طبیعی و یا ایجاد باد مصنوعی برگ ها از دانه های محصول اصلی جدا می شوند. پس از آن زرشک ها در کارتن هایی بدون پلاستیک یا لمینت تا زمان فرآوری بعدی در محل خنک و به دور از آفتاب نگهداری می شود.

زرشک زیر تالاری:

زرشک زیرتالاری نوع خاصی از زرشک پلویی است که با توجه به ویژگی های ظاهری و زمان برداشت از زرشک های دانه اناری و پفکی جدا می شود. طی چند سال اخیر، با توجه به سیاست های افزایش محصولات صادراتی و مختص به ایران، صنعت زرشک رونق یافته است.بهترین مکان برای کشت زرشک در ایران، استان خراسان جنوبی و علی الخصوص بیرجند می باشد.

ویژگی های اقلیمی این منطقه، زرشکی بی نظیر در تمام دنیا به عمل می آورد که مشتریان داخلی و خارجی بسیاری نیز دارد.برای مثال برخی تنها از زرشک برای آب گیری استفاده می کنند. برای این دست از افراد قیمت زرشک اهمیت بیشتری نسبت به رنگ و ظاهر آن دارد.

در حالی که برای رستوران دار ها، ظاهر پر و رنگ زیبای زرشک با اهمیت تر است. بنابراین پیش از انتخاب نوع زرشکی که می خواهید اقدام به خرید آن نمایید، باید کاربرد زرشک را تعیین نمایید. تا متناسب با هزینه ای که می پردازید، از مناسب ترین گزینه بهره مند گردید.

زرشک زیرتالاری به لحاظ کیفیتی، بین زرشک پفکی و دانه اناری قرار می گیرد.زرشک پفکی مرغوب ترین نوع زرشک است. در حالی که زرشک دانه اناری به نسبت ریز تر بوده و رنگ تیره ای دارد.

اما زرشک زیر تالاری در حقیقت مخلوطی از این دو نوع زرشک می باشد. بدین صورت که نه به اندازه نوع پفکی، درشت بوده و نه به اندازه دانه اناری ریز است. از طرفی رنگ آن نیز روشن تر از دانه اناری می باشد. به زبان ساده تر می توان گفت زرشک زیر تالاری نوعی زرشک میان رده است.